Zehirle gelen umut! Bilim insanlarını şaşırttı, 650’den fazla kez ısırıldı! ‘Yıllardır bunu bekliyordum, harika bir duygu’

Bilim dünyası, Tim Friede adlı herpetologun (sürüngenler ve amfibiler üzerinde uzmanlaşmış bir zoolog) kanından elde edilen antikorlarla evrensel panzehir geliştirme yolunda büyük bir adım attı.

57 yaşındaki Tim Friede’nin yılanlara olan ilgisi, daha çocukken başladı. Wisconsin’de büyüyen Friede, küçük yaşlarda jartiyer yılanlarını (Thamnophis cinsine ait, genellikle zararsız, küçük ila orta boy yılan türleri) yakalayarak bu canlılara hayranlık beslemeye başladı.

Beş yaşında ilk kez bir yılan tarafından ısırıldığında, bu deneyim onu korkutmak yerine daha da cezbetti. Yetişkinliğinde bu ilgi, tehlikeli boyutlara ulaştı. Önce örümcek ve akreplerle başlayan deneysel çalışmaları, 2000’li yılların başında zehirli yılanlara yöneldi.

Hedefi açıktı: Zehirli yılanlara karşı bağışıklık kazanmak ve bunu bilimsel bir temele oturtarak, küresel bir sağlık krizine çözüm üretmek.

KENDİSİNE 650’DEN FAZLA KEZ YILAN ZEHRİ ENJEKTE ETTİ

Friede, bu süreçte kendisine tam 650’den fazla kez yılan zehri enjekte etti ve 200’den fazla kez kobralar, kara mambalar, taypanlar, kraitler gibi ölümcül yılan türleri tarafından ısırılmasına izin verdi. Friede, yılanlarla kurduğu bu ölümüne ilişkiyi şöyle tanımlıyor: “Beni öldürmek istiyorlar, ben ise hayatta kalmak istiyorum.”

HAYATINI TEHLİKEYE ATTI, ÖLÜMDEN DÖNDÜ

2001 yılında bir Mısır kobrasını sağmaya çalışırken yanlışlıkla ısırıldığında, aylarca süren mikrodoz deneylerinin (bir madde veya bileşiğin çok düşük dozlarda vücuda verilmesi) sayesinde hayatta kaldı. Ancak birkaç ay sonra, bir başka kobranın pazısını ısırmasına izin verdiğinde durumu bu kez daha kritikti. Hayvanat bahçesinden temin edilen altı doz panzehirle hayata döndürüldü. Tam dört gün boyunca komada kaldı.

Bu olaydan sonra daha dikkatli bir yaklaşım benimsese de denemelerine devam etti. “İlk ısırıklar çılgıncaydı” diyen Tim Friede, “Bin kere arı sokması gibi. Tavana kadar çıkan kaygı seviyeleri yaşayabilirsiniz. Ama zamanla zihninizin sizi nereye götürebileceğini öğreniyorsunuz” ifadelerini kullandı.

BİLİM DÜNYASININ DİKKATİNİ ÇEKTİ

2017 yılında, immünolog Jacob Glanville, Friede’nin alışılmadık deneylerini fark etti. Evrensel bir grip aşısı üzerinde çalışan Glanville, benzer şekilde tüm yılan türlerinin toksinlerine karşı etkili olabilecek evrensel bir panzehir geliştirme fikrini ortaya attı.

Glanville, farklı yılan türlerinin zehirlerinde ortak bir moleküler hedef belirleyerek bu hedefe yönelen insan antikorları bulmayı amaçlıyordu. Ancak bunun için yoğun zehir maruziyetine uğramış bir insanın bağışıklık sistemine ihtiyaç vardı. Aradığı kişi belliydi: Tim Friede!

Glanville “Garip olduğunu biliyorum ama kanınızın bir kısmına bakmakla gerçekten ilgileniyorum” dediğinde, Friede hiç tereddüt etmedi: “Yıllardır bu çağrıyı bekliyordum” diye yanıtladı.

KANI EVRENSEL PANZEHİRE İLHAM OLDU

Friede’nin bağışıklık sisteminin yaklaşık 25 yıllık zehir maruziyetine nasıl tepki verdiğini incelemek isteyen Glanville ve ekibi, kanında bulunan antikorları analiz etti. Sonuçlar çarpıcıydı.

Araştırmacılar, nörotoksinlerin felce neden olan kısmını hedef alan ultra geniş etkili bir antikor keşfetti. Bu antikor, özellikle kara mamba ve kobra gibi nörotoksik türlere karşı güçlü bir koruma sağlıyordu. Ardından Friede’nin kanından elde edilen ikinci bir geniş etkili antikor daha tanımlandı.

Ekip, bu iki insan antikorunu, bazı panzehir çalışmalarında daha önce etkili olduğu bilinen varespladib adlı küçük bir molekülle birleştirdi. Bu üç bileşenli ‘panzehir kokteyli’, farelerde 13 yılan türüne karşı tam, 6 türe karşı ise kısmi koruma sağladı. Kapsam, Asya, Afrika, Avustralya, Kuzey Amerika gibi çeşitli coğrafyalardaki genetik olarak farklı yılanları içeriyordu.

Bu atılım, geçtiğimiz hafta Cell dergisinde (biyoloji ve yaşam bilimleri alanında dünyanın en prestijli ve etkili bilimsel dergilerinden biri) yayımlandı. Columbia Üniversitesi’nden araştırmacı Peter Kwong, daha fazla yılan türüne karşı etki gösteren bir kokteyl formülüne yöneldiklerini ve başarılı sonuçlar aldıklarını belirtti.

Liverpool Üniversitesi’nden Stuart Ainsworth ise araştırmanın sentetik insan antikorlarıyla bu kadar geniş etki gösteren ilk antivenom çalışması olduğunu vurguladı. Ancak insan denemeleri yapılmadan kesin başarıdan söz edilemeyeceğini de belirtti.

Dünya Sağlık Örgütü’nden David Williams da bu gelişmenin doğru yönde bir adım olduğunu, ancak zehirlerin karmaşık yapısı nedeniyle her bileşenin etkisini nötralize etmenin zorluklarını hatırlattı. Williams, “Zehirdeki yalnızca temel bileşenleri nötralize edersek, diğer toksinlerin ne yapacağını bilmiyoruz. Bu nedenle klinik deneyler çok önemli” dedi.

ZEHİRLE GELEN MİRAS

Friede, artık Centivax’ta (biyoteknoloji alanında faaliyet gösteren bir şirket) herpetoloji direktörü olarak görev yapıyor. Son yılan ısırığını 2018 yılında bir su kobrasından aldı. Bugün deneylerine son vermiş durumda olsa da bu sürecin kendisini ne kadar değiştirdiğini anlatırken duygulanıyor:

“İnanamadım. Gerçekten inanamadım. İnsanlık için bir şey yaptığımı ve bilime katkıda bulunduğumu bilmek harika bir duygu.”

Friede’nin hikâyesi, sıra dışı bir kişisel takıntının, milyonlarca hayatı kurtarabilecek bilimsel bir atılıma nasıl dönüştüğünü gösteriyor. Ancak bilim insanları onun yönteminin aşırı tehlikeli ve tekrar edilemez olduğunu net şekilde vurguluyor. Glanville, “Kimse bunu denememeli, Tim’in yaptığı şey tek ve tekrarlanamaz bir fedakârlık” şeklinde konuştu.

New York Post’un ‘I’ve let hundreds of venomous snakes bite me on purpose — it’s painful and put me in a coma but there’s a medical upside’ il NPR’nin ‘He let snakes bite him some 200 times to create a better snakebite antivenom’ başlıklı haberlerinden derlenmiştir.

Fotoğraflar: iStock

Kaynak: Hürriyet